عشق از دیدگاه ابن سینا وعین القضات همدانی

موضوع و مقوله ی «عشق و محبّت» از جمله اشتغالات ذهنی و مطمح نظر دانشمندان و دانشوران و حتی مورد توجه و امعان نظر انبیاء ، اوصیا، اولیاء، حکیمان، فیلسوفان و عارفان بوده و هست. در این میان نظرات دو تن از اندیشمندان جهان اسلام، ابن سینا و عین القضات همدانی _که هر کدام صاحب مشربی خاص بوده اند_ از جایگاه و پایگاه ویژه ای برخورداراست. ابن سینا، فیلسوف نامور جهان اسلام در این خصوص رساله مستقلی به نام «رساله العشق» نگاشته است وی در این رساله همانند برخی عرفا به سریان عشق در تمام موجودات هستی اعتقاد دارد. به عقیده او هر یک از ممکنات به واسطه جنبه وجودی خود، اشتیاق ذاتی و ذوقی فطری به کمالات و خیرات دارند که همین امر سبب بقاء وجود آن ها می شود. او این امر را عشق می نامد و می گوید خارج از این عشق کلّی عشقی نیست. هر چه هست از پرتو جمال اوست. چون وجود منبع خیرات و سرچشمه کمالات است. آن موجود عالی که مدبّر کل است. معشوق تمام موجودات هم می باشد زیرا که بر حسب ذات، خیر محض و وجود صرف است. عین القضات همدانی عارف والا مقام نیز، عشق را سبب حیات و بی عشقی را سبب مردگی می داند. عشق الهی از نظر عین القضات، ذاتی و غریزی است و در نهاد آدمی تعبیه شده است و همچون عشق مرد به زن میلی فطری می باشد. این عارف فرزانه در بیان تقسیم بندی عشق، حب و عشق الهی را سر آمد و سر منزل مقصود صوفیان دانسته و اگر از عشق طبیعی و روحانی سخن به میان می آورد به علّت آن است که هر یک از آنها پلّه ای در مسیر سیر و سلوک عاشقانه هستند. هدف محقق در این رساله تبیین جایگاه مسأله عشق در اندیشه ابن سینا و عین القضات و بیان رابطه عشق و عاشق و معشوق و همچنین بیان آثار و خواص عشق حقیقی می باشد. در همین راستا نگارنده ابتدا به ذکر کلیاتی در مورد مبحث عشق پرداخته و سپس در فصولی مستقل عشق از نظر این دو عالم را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است.و سپس در پایان به این نتیجه رهنمون شده که، هر دو عالم معتقدند عالَم به نور عشق قوام و حدوث یافته و به نور آن دوام و بقاء خواهد داشت. و همچنین کلیه موجودات عالم به عشق غریزی عاشق خیر مطلق هستند. وخیر مطلق که همان ذات حضرت حق است بر عشّاق خود به مراتب مختلف تجلی می کند.